شهرری و خبرنگارانی که تاریخش را زنده نگه داشته‌اند

آنان با دغدغه‌مندی و تعهد، صدای فراموش‌شده‌ی آثار تاریخی را به گوش مسئولان و مردم می‌رسانند، و گاه با یک عکس، یک گزارش یا یک گفت‌و‌گو، سرنوشت یک اثر تاریخی را تغییر می‌دهند. در این روز‌ها میراث فرهنگی این کهن دیار به دست کسانی سپرده شده که بی‌صدا، اما پرتوان و متعهد، از آن پاسداری می‌کنند، خبرنگاران و عکاسان حوزه میراث فرهنگی شهرری، همچون موزه‌داران شجاع، با دوربین‌ها و قلم‌های خود، گنجینه‌های تاریخی را نه فقط ثبت و روایت می‌کنند، بلکه نگهبانان بی‌چشمداشت تاریخ و هویت ما هستند.

شهرری به عنوان یکی از کهن‌ترین سکونت‌گاه‌های انسانی در فلات ایران، مجموعه‌ای کم‌نظیر از آثار باستانی و تاریخی را در خود جای داده است؛ از محوطه باستانی چشمه‌علی گرفته تا آتشکده و برج طغرل ری تا، قلعه‌گبری، امام‌زاده عبدالله (ع)، بی‌بی شهربانو و آثار اسلامی دوره‌های مختلف و حرم زیبای سیدالکریم که نگین انگشتر ری است. با این‌حال، بسیاری از این میراث‌ها در برابر تهدید‌های گوناگون از جمله توسعه شهری بی‌رویه، تخریب‌های عمرانی، نبود بودجه مرمتی و ناآگاهی عمومی آسیب‌پذیرند.

در سال‌های اخیر، خبرنگاران محلی و عکاسان مستقل شهرری با پیگیری‌های میدانی و حرفه‌ای خود، نقشی مؤثر در حفظ این سرمایه‌های تاریخی ایفا کرده‌اند. به‌عنوان نمونه:

گزارش خبرنگاران شهرری درباره وضعیت نابسامان برج طغرل، به‌ویژه ترک‌های سازه‌ای و خطرات ناشی از رطوبت، موجب واکنش اداره‌کل میراث فرهنگی استان تهران شد و بخشی از عملیات استحکام‌بخشی به جریان افتاد.

مستندسازی تخریب نقش برجسته چشمه‌علی توسط عکاسان و خبرنگاران محلی، باعث مرمت این نقش برجسته قاجاری گردید. همچنین در پی خشک شدن آب چشمه، نه‌تنها واکنش خبرنگاران را برانگیخت بلکه موجب توقف موقت عملیات عمرانی و جابجایی ایستگاه و خط مترو در بخش‌هایی از پروژه شد تا هماهنگی با میراث فرهنگی صورت گیرد.

انتشار خبر و تصاویر مربوط به سرنوشت قلعه‌گبری، سبب شد تا این موضوع در جلسات شورای شهر تهران و ری مطرح شود و دستگاه‌ها ملزم به انعقاد تفاهم نامه و ایجاد خانه و موزه ری در آنجا گردنند.

توجه رسانه‌ای به وضعیت آرامگاه امامزاده عبدالله(ع) تخریب قبور قدیمی و حفاری‌های غیر مجاز در آن، موجب نگاه مجدد به این گورستان و صدور هشدار‌هایی برای جلوگیری از دخل و تصرف در این فضای تاریخی شد. همچنین پیگیری‌های موضوعات تپه تاریخی قمی آباد، زندان هارون الرشید، بقعه بی بی شهربانو، کاروانسرای کنارگرد و…

چنین نمونه‌هایی نشان می‌دهد که رسانه، زمانی که با شناخت محلی، دلسوزی اجتماعی و نگاه بلندمدت همراه باشد، می‌تواند به‌عنوان یک ابزار اصلاح، بازدارنده و ناظر مؤثر عمل کند.

خبرنگاران شهرری، در کنار انتشار اخبار روزمره، از پروژه‌های پژوهشی نیز حمایت می‌کنند. معرفی کتب تخصصی، پوشش نشست‌های علمی، گفت‌و‌گو با ری پژوهان و باستان‌شناسان، نقد طرح‌های نوسازی و گفت‌و‌گو با مردم محلی درباره خاطرات تاریخی از فضا‌های فرهنگی، از جمله فعالیت‌هایی‌ست که از خبرنگاران شهرری دیده‌ایم. این فعالیت‌ها علاوه بر حفظ میراث ملموس، در حفظ میراث ناملموس و روایت‌های تاریخ شفاهی مردم ری نیز اهمیت زیادی دارد. آنان مثل موزه‌داران شجاع که اشیا را به مخزن‌های امن منتقل می‌کنند، این خبرنگاران و عکاسان نیز در خط مقدم حفاظت از تاریخ ایستاده‌اند؛ گاهی با یک عکس مستند، گاهی با گزارشی که زنگ خطر را به صدا در می‌آورد و گاهی با پیگیری‌هایی که باعث توقف تخریب‌ها می‌شود.

نباید فراموش کرد که بسیاری از این فعالان رسانه‌ای، بدون حمایت مالی و گاه در شرایط سخت کاری، فعالیت می‌کنند. نبود دسترسی آسان به منابع، کم‌توجهی نهاد‌های بالادستی، و حتی تهدید‌های حقوقی در مواجهه با افشای تخریب‌های غیرمجاز، بخشی از چالش‌های این مسیر و خبرنگاران است.

ما به‌عنوان پژوهشگران، کنشگران فرهنگی و دلسوزان تاریخ ایران و ری، لازم می‌دانیم که از این تلاش‌های مستندنگارانه قدردانی کنیم و خبرنگاران شهرری را نه‌تنها راوی بلکه بخشی از حافظان میراث بدانیم.

لازم است نهادهایی، چون نمایندگان مجلس، شهرداری، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، اوقاف، شورای شهر و مراکز پژوهشی، بیش از گذشته با خبرنگاران همکاری داشته باشند و زمینه‌های آموزش تخصصی، دسترسی آزاد به اطلاعات، و حمایت قانونی از فعالیت‌های آنان را فراهم کنند.

در پایان، به‌عنوان یک پژوهشگر حوزه میراث و فرهنگ شهری، صمیمانه از تمام خبرنگاران، عکاسان و مستندسازان شهرری که در این سال‌ها با قلم و تصویر خود پاسدار حافظه تاریخی شهرم (ری بزرگ) بوده‌اند، قدردانی می‌نمایم.

همچنین جا دارد از خبرنگارانی همچون سرکار خانم‌ها اکبری، اطیابی، ایمانیان، باحور، پیرانه، سعیدی، علی اصغر، کریمی، یوسفی و آقایان باقری، بیات، حسینی، خانلری، خوشی، روئین احمدی، رسولی، فغانی، قنبری، علی اکبری، میناوند، مقصودی، نصیری، هاشمی و… کسانی که من در ذهن ندارم که در این حوزه حضوری مؤثر داشته‌اند، صمیمانه سپاسگزاری کنیم. همچنین از عکاسان جوان و پراحساس شهرری که با دوربین خود، تاریخ را ثبت و از فراموشی نجات می‌دهند، قدردانی می‌کنم.

فراموش نکنیم میراث فرهنگی اگر صدا نداشته باشد، در سکوت از میان خواهد رفت؛ و این صدا را، خبرنگاران و عکاسان متعهد برای شهرری زنده نگه داشته‌اند.

 دکتر احمد ابوحمزه

 عضو هیئت علمی دانشگاه و ری پژوه